Сни фараона
1 Через два роки побачив сон фараон. Ось він стоїть біля Нілу.
2 І тут з ріки вийшло сім гарних на вигляд та ситих тілом корів, вони паслися в очереті.
3 Аж ось слідом за ними вийшли з ріки сім інших корів – жалюгідні на вигляд і виснажені тілом. Вони зупинилися на березі ріки поряд з коровами, які вийшли першими .
4 Ці сім жалюгідних на вигляд та виснажених тілом корів з’їли сімох ситих і гарних на вигляд корів. І фараон прокинувся.
5 Але він заснув знову і побачив інший сон: ось сім добірних і гарних колосків виросли з одного стебла.
6 Після них виросло сім тонких та спалених суховієм колосків.
7 Ці сім тонких колосків поглинули сім добірних та повних колосків. Фараон знову прокинувся – це був лише сон.
8 А вранці виявилося, що його дух був чимось стривожений. Він розпорядився, щоби покликали всіх віщунів Єгипту, а також усіх його мудреців. Фараон розповів їм свій сон, проте не було нікого, хто би міг пояснити його фараонові.
9 І тут заговорив до фараона головний виночерпій, кажучи: Я пригадав сьогодні свою провину.
10 Якось фараон розгнівався на своїх слуг і вкинув мене та головного пекаря до в’язниці в домі начальника варти.
11 Однієї ночі ми бачили сни, я і він, – кожний бачив свій сон з певним значенням.
12 Був разом з нами молодий єврей, слуга начальника в’язниці; ми наші сни розповіли йому, а він їх розтлумачив – кожному з нас відкрив значення його сну.
13 Все відбулося так, як було нам провіщено: мене відновили на моїй посаді, а пекаря повісили.
14 Фараон наказав покликати Йосифа, і його негайно вивели з в’язниці. Він побрився, змінив свій одяг і прибув до фараона.
15 Фараон сказав до Йосифа: Я бачив сновидіння, і немає нікого, хто би міг його пояснити. Про тебе ж я чув, що ніби ти, почувши сон, можеш його пояснити.
16 У відповідь Йосиф сказав фараонові: Не я, а Бог може дати відповідь, яка задовольнить фараона.
17 Фараон промовив до Йосифа: Мені наснилося, що я стояв на березі ріки.
18 І ось з ріки вийшло сім корів, ситих тілом і гарних на вигляд; вони паслися в очереті.
19 І тут за ними вийшло сім інших корів, жалюгідних на вигляд і виснажених тілом; таких огидних я не бачив в усій єгипетській країні.
20 Тож ті жалюгідні та худі корови з’їли сімох попередніх добірних корів.
21 Проте хоч вони пожерли їх, не було помітно, що ситі корови потрапили в їхнє черево, оскільки вигляд у худих залишився таким самим жалюгідним, як і був на початку. Я прокинувся.
22 У своєму другому сні я побачив сім колосків, що виросли з одного стебла – повних та гарних.
23 Після них з’явилося сім тонких, висушених суховієм колосків.
24 Ці тонкі колоски поглинули сім гарних колосків. Я розповів цей сон віщунам, але не було нікого, хто пояснив би його мені.
25 Тоді каже Йосиф фараонові: Фараоне, це однаковий сон. Бог провістив фараонові те, що Він має чинити.
26 Сім гарних корів, як і сім гарних колосків, – то сім років. Це один сон.
27 Так само сім худих і жалюгідних корів, які виходили після них, є сім років, як і сім порожніх та висушених суховієм колосків. Це сім років голоду.
28 Це саме те, про що я сказав фараонові: Бог провістив фараонові, що Він має чинити.
29 Ось наступають у всьому єгипетському краї сім років великого достатку.
30 Після цього прийдуть сім років голоду, – єгипетський край забуде про весь минулий добробут; голод спустошить землю.
31 І не буде видно ні в кого в країні достатку через той голод, що настане після того, адже він буде вельми тяжкий.
32 А повторився сон фараонові двічі тому, що ця справа призначена Богом, і Бог не забариться з її виконанням.
33 Тому, фараоне, підшукай тепер мудрого й досвідченого чоловіка і постав його над єгипетською країною.
34 Тож нехай фараон зробить так: Нехай настановить на землі місцевих правителів, які відкладатимуть п’яту частину врожаю на єгипетській землі протягом семи років достатку;
35 нехай вони збирають усі запаси їжі протягом цих сприятливих років, що надходять. Зібране зерно хай буде у розпорядженні фараона. Такі запаси їжі повинні зберігатися в різних містах.
36 Таким чином буде зроблено запас їжі в країні на наступні сім років голоду, що настануть у єгипетській землі, і край не загине від голоду.
Йосиф стає над усім єгипетським краєм
37 Сподобалася ця пропозиція фараонові й усім його слугам.
38 Тож фараон сказав своїм слугам: Хіба знайдемо ми таку людину, як оця, яка мала б у собі Божого Духа?
39 Тому звернувся фараон до Йосифа з такими словами : Оскільки Бог відкрив тобі усе це, то й немає такого мудрого і розумного, як ти.
40 Ти будеш над моїм домом, і тебе слухатиметься весь мій народ. Тільки престолом я буду від тебе вищий.
41 Так от, – підсумував фараон, звертаючись до Йосифа, – ставлю тебе над усім єгипетським краєм!
42 І, знявши перстень зі своєї руки, фараон надів його на руку Йосифа, і зодягнув його у вісонну одежу, а на шию йому одягнув золотий ланцюг.
43 Він звелів йому їхати на своїй другій колісниці, і щоб виголошували перед ним: Слався, володарю! Кланяйтесь! Таким чином фараон поставив Йосифа над усім єгипетським краєм.
44 І сказав фараон Йосифові: Я – фараон, але без тебе ніхто не поворухне ні своєю рукою, ні своєю ногою в усій єгипетській землі.
45 Назвав фараон Йосифа Цофнат-Панеах, а за дружину дав йому Асенату, дочку Поті-Фера, жерця Она. Так почав Йосиф свою подорож по єгипетській землі.
46 Було Йосифові тридцять років, коли він був представлений фараону, царю Єгипту. Тож залишив Йосиф фараона й обійшов увесь єгипетський край.
47 Наступні сім років достатку земля давала дуже великий врожай.
48 Протягом усіх цих семи років, які пройшли, Йосиф збирав у єгипетському краю всілякі запаси їжі і складав їх у містах; у кожному місті були складені запаси врожаю полів, які простягались довкола нього.
49 Тож зібрав Йосиф зерна, як морського піску. Його було так багато, що не можна було порахувати, оскільки не вистачало чисел.
50 Ще до того як настали роки голоду, у Йосифа з’явилося два сина, яких народила йому Асената, дочка Поті-Фера, жерця Она.
51 Своєму первісткові Йосиф дав ім’я Манассія, сказавши : Бог допоміг мені забути всі мої страждання, і навіть весь дім мого батька.
52 Другого свого сина він назвав Єфремом, сказавши : Бог зробив мене плодовитим у краю моєї недолі.
53 Швидко минуло сім урожайних років достатку, який був у єгипетській землі,
54 і почалися сім років голоду, як і провіщав Йосиф. Настав голод у всіх країнах, і лише в єгипетському краю був хліб.
55 Але настав голод і в усій єгипетській землі, тому народ почав волати до фараона про хліб. Тоді фараон сказав усім єгиптянам: Ідіть до Йосифа, і що він вам скаже, зробіть.
56 Настав голод по всій землі. Йосиф же повідчиняв усі комори і почав продавати зерно єгиптянам, оскільки голод посилювався в усьому єгипетському краю.
57 З усіх інших країн потягнулись люди до Єгипту купувати зерно в Йосифа, оскільки голод лютував по всій землі.
Wyjaśnienie snów faraona
1 Po dwóch latach faraon miał sen. Śniło mu się, że stał nad Nilem, 2 a z Nilu wyszło siedem krów dorodnych i tłustych. I pasły się w sitowiu. 3 A za nimi wyszło z Nilu siedem innych krów, wynędzniałych i chudych, które stanęły obok tamtych krów na brzegu Nilu, 4 i krowy wynędzniałe i chude pożarły siedem krów dorodnych i tłustych. Wtedy faraon się obudził. 5 Potem zasnął i śnił znowu: z jednej łodygi wyrastało siedem kłosów, pełnych i dorodnych. 6 A po nich wyrosło siedem kłosów pustych, spalonych wschodnim wiatrem. 7 I puste kłosy pochłonęły siedem kłosów pełnych i dorodnych. Wtedy faraon obudził się. Był to tylko sen.
8 Rankiem, zaniepokojony, polecił zwołać wszystkich egipskich wróżbitów i mędrców. Faraon opowiedział im swój sen, ale nikt nie umiał mu go wyjaśnić. 9 Wtedy przełożony podczaszych zwrócił się do faraona: Przypominam sobie dzisiaj swoje przewinienia. 10 Faraon rozgniewał się na swe sługi i oddał mnie oraz przełożonego piekarzy pod dozór do domu przełożonego straży przybocznej. 11 Ja i on, każdy z nas, mieliśmy tej samej nocy sen o innym znaczeniu. 12 Był tam z nami młodzieniec, Hebrajczyk, sługa dowódcy straży przybocznej. Opowiedzieliśmy mu nasze sny, a on nam je wyjaśnił. Każdemu wyjaśnił jego sen. 13 I stało się z nami tak, jak nam powiedział: mnie przywrócono na moje stanowisko, a tamtego powieszono.
14 Wówczas faraon posłał po Józefa. Czym prędzej wyprowadzono go z lochu, a on ostrzygł się, zmienił ubranie i przyszedł do faraona. 15 Faraon zaś powiedział do Józefa: Miałem sen, ale nikt nie może go wyjaśnić. Dowiedziałem się jednak, że ty gdy usłyszysz sen, zaraz go wyjaśnisz. 16 Wtedy Józef odpowiedział faraonowi: Nie ja, ale Bóg da faraonowi pomyślne wyjaśnienie. 17 Faraon powiedział więc do Józefa: W moim śnie stałem na brzegu Nilu. 18 Z Nilu wyszło siedem krów tłustych i dorodnych, które pasły się w sitowiu. 19 A za nimi wyszło siedem innych krów chudych i wynędzniałych. Tak chudych i wynędzniałych jak one nie widziałem w całej ziemi egipskiej. 20 I te wynędzniałe i chude krowy pożarły siedem pierwszych dorodnych krów, 21 a chociaż znalazły się one w ich brzuchach, to nie było widać, że tam weszły. Chude krowy bowiem nadal wyglądały równie nędznie jak na początku. Wtedy się obudziłem. 22 Potem widziałem w moim śnie, jak z jednej łodygi wyrastało siedem pełnych i pięknych kłosów. 23 A po nich wyrosło siedem kłosów uschniętych i cienkich, spalonych wschodnim wiatrem. 24 I te cienkie kłosy pochłonęły siedem kłosów dorodnych. Opowiedziałem to wróżbitom, ale nikt nie umiał tego wyjaśnić.
25 Wówczas Józef odpowiedział faraonowi: Sny faraona dotyczą tego samego. Bóg oznajmił faraonowi, co uczyni. 26 Siedem krów dorodnych to siedem lat i siedem kłosów dorodnych to także siedem lat – oznaczają to samo. 27 A siedem krów chudych i wynędzniałych wychodzących za nimi to siedem lat i siedem kłosów uschniętych i zniszczonych wschodnim wiatrem – to siedem lat głodu. 28 To właśnie powiedziałem faraonowi. Bóg ukazał faraonowi, co uczyni. 29 Nadejdzie siedem lat wielkiego dostatku w całej ziemi egipskiej. 30 A potem nadejdzie siedem lat głodu. Wtedy pójdzie w zapomnienie cały dostatek w ziemi egipskiej, bo głód zniszczy ziemię. 31 Nikt nie będzie pamiętał o dostatku w tym kraju z powodu głodu, który potem nadejdzie, gdyż będzie bardzo ciężki. 32 A ponieważ sen powtórzył się dwukrotnie faraonowi, jest to znak, że Bóg to postanowił i Bóg to szybko uczyni. 33 Niech więc faraon upatrzy sobie teraz roztropnego i mądrego człowieka i ustanowi go nad całą ziemią egipską. 34 Niech faraon to zrobi i niech ustanowi przełożonych nad krajem, i niech w ciągu siedmiu dostatnich lat zbiera piątą część plonów w ziemi egipskiej. 35 Niech zgromadzą wszelką żywność w czasie tych dostatnich lat, które przyjdą, zboże do dyspozycji faraona, żywność dla miast, i niech jej pilnują. 36 Ta żywność będzie zapasem dla kraju na siedem lat głodu, które nastaną w ziemi egipskiej. Wówczas kraj nie zostanie wyniszczony przez głód.
Józef rządcą Egiptu
37 Ta wypowiedź spodobała się faraonowi i wszystkim jego dworzanom. 38 Faraon zapytał więc dworzan: Czy znajdziemy takiego człowieka jak ten, który miałby w sobie ducha Bożego? 39 Potem faraon powiedział do Józefa: Skoro tobie Bóg dał poznać to wszystko, to sądzę, że nie ma nikogo roztropniejszego ani mądrzejszego od ciebie. 40 Ty więc będziesz rządcą nad moim domem, a mój lud będzie posłuszny twoim poleceniom. Tylko tronem będę cię przewyższał. 41 I faraon powiedział jeszcze Józefowi: Spójrz! Mianuję cię rządcą nad całym krajem egipskim. 42 Następnie zdjął pierścień z palca i włożył na palec Józefa. Kazał go ubrać w odzież z najczystszego lnu i włożył mu złoty łańcuch na szyję. 43 Polecił też obwozić go na swoim drugim rydwanie. I wołano przed nim: Abrek!. Tak ustanowił go rządcą nad całą ziemią egipską.
44 Potem faraon powiedział do Józefa: Ja jestem faraonem, ale bez twojej zgody nikt nic nie uczyni w całej ziemi egipskiej. 45 Faraon nadał też Józefowi imię Safnat Paneach a za żonę dał mu Asenat, córkę Poti Fery, kapłana z On. Następnie Józef zaczął objeżdżać ziemię egipską. 46 Miał trzydzieści lat, kiedy stanął przed faraonem, królem Egiptu. Po wyjściu od faraona przemierzył całą ziemię egipską. 47 W ciągu tych siedmiu lat ziemia rodziła obficie. 48 A on przez te siedem lat, które nastały w ziemi egipskiej, gromadził całą żywność i składował ją w miastach. W każdym mieście składował żywność z okolicznych pól. 49 W ten sposób Józef nagromadził zboża jak piasku morskiego, takie mnóstwo, że przestano je mierzyć, bo nie było miary.
Synowie Józefa
50 Zanim nastały lata głodu Asenat, córka Poti Fery, kapłana z On, urodziła Józefowi dwóch synów. 51 Pierworodnemu Józef dał na imię Manasses, powiedział bowiem: Bóg pozwolił mi zapomnieć o mojej udręce i o całym domu mego ojca. 52 A drugiemu dał na imię Efraim, powiedział bowiem: Bóg uczynił mnie płodnym w kraju mojej niedoli.
53 Siedem lat dostatku w ziemi egipskiej dobiegło końca. 54 Po nich nadeszło siedem lat głodu, jak zapowiedział Józef. I kiedy we wszystkich krajach zapanował głód, to w całej ziemi egipskiej był chleb. 55 Gdy cały Egipt zaczął cierpieć głód i lud wołał do faraona o chleb, faraon mówił do wszystkich Egipcjan: Idźcie do Józefa! Róbcie wszystko, co wam powie! 56 Tak więc głód panował w całym kraju. Wtedy Józef otworzył wszystkie spichlerze ze zbożem i sprzedawał je Egipcjanom. A głód potężniał w ziemi egipskiej. 57 Ze wszystkich też krajów przybywano do Egiptu, aby kupować zboże od Józefa, bo na całej ziemi był wielki głód.