The Value of Proverbs
1 The proverbs of Solomon, son of David and king of Israel.
2 Here are proverbs that will help you recognize wisdom and good advice, and understand sayings with deep meaning. 3 They can teach you how to live intelligently and how to be honest, just, and fair. 4 They can make an inexperienced person clever and teach young people how to be resourceful. 5 These proverbs can even add to the knowledge of the wise and give guidance to the educated, 6 so that they can understand the hidden meanings of proverbs and the problems that the wise raise.
Advice to the Young
7 To have knowledge, you must first have reverence for the Lord. Stupid people have no respect for wisdom and refuse to learn.
8 My child, pay attention to what your father and mother tell you. 9 Their teaching will improve your character as a handsome turban or a necklace improves your appearance.
10 My child, when sinners tempt you, don't give in. 11 Suppose they say, “Come on; let's find someone to kill! Let's attack some innocent people for the fun of it! 12 They may be alive and well when we find them, but they'll be dead when we're through with them! 13 We'll find all kinds of riches and fill our houses with loot! 14 Come and join us, and we'll all share what we steal.”
15 My child, don't go with people like that. Stay away from them. 16 They can't wait to do something bad. They're always ready to kill. 17 It does no good to spread a net when the bird you want to catch is watching, 18 but people like that are setting a trap for themselves, a trap in which they will die. 19 Robbery always claims the life of the robber—this is what happens to anyone who lives by violence.
Wisdom Calls
20 Listen! Wisdom is calling out in the streets and marketplaces, 21 calling loudly at the city gates and wherever people come together:
22 “Foolish people! How long do you want to be foolish? How long will you enjoy making fun of knowledge? Will you never learn? 23 Listen when I reprimand you; I will give you good advice and share my knowledge with you. 24 I have been calling you, inviting you to come, but you would not listen. You paid no attention to me. 25 You have ignored all my advice and have not been willing to let me correct you. 26 So when you get into trouble, I will laugh at you. I will make fun of you when terror strikes— 27 when it comes on you like a storm, bringing fierce winds of trouble, and you are in pain and misery. 28 Then you will call for wisdom, but I will not answer. You may look for me everywhere, but you will not find me. 29 You have never had any use for knowledge and have always refused to obey the Lord. 30 You have never wanted my advice or paid any attention when I corrected you. 31 So then, you will get what you deserve, and your own actions will make you sick. 32 Inexperienced people die because they reject wisdom. Stupid people are destroyed by their own lack of concern. 33 But whoever listens to me will have security. He will be safe, with no reason to be afraid.”
Znaczenie przypowieści
1 Przypowieści Salomona, syna Dawida, króla izraelskiego:
2 Dla poznania mądrości i karności,
dla zrozumienia mów roztropnych,
3 Dla przyjęcia pouczenia
o rozważnym postępowaniu,
o sprawiedliwości i prawie, i prawości,
4 Dla udzielenia prostaczkom roztropności,
młodym poznania i rozwagi.
5 Kto mądry, niech słucha i pomnaża naukę,
a rozumny niech zdobywa wskazówki,
6 Aby rozumieć przypowieść i przenośnię,
słowa mędrców i ich zagadki.
7 Bojaźń Pana jest początkiem poznania;
głupcy gardzą mądrością i karnością.
Napomnienie i ostrzeżenie
8 Synu mój, słuchaj pouczenia swojego ojca
i nie odrzucaj nauki swojej matki,
9 Bo one są pięknym wieńcem na twojej głowie
i naszyjnikiem na twojej szyi!
10 Synu mój, jeżeli chcą cię zwabić grzesznicy, nie daj się!
11 Jeżeli mówią: Chodź z nami!
Zaczajmy się, aby przelać krew,
zaczatujmy bez przyczyny na niewinnego!
12 Pochłoniemy ich jak kraina umarłych,
żywcem i cało,
jak tych, którzy zstępują do otchłani,
13 Zdobędziemy różne kosztowne mienie,
napełnimy nasze domy łupem.
14 Zwiąż swój los z naszym,
wszyscy będziemy mieli jedną kiesę.
15 Synu mój, nie idź z nimi ich drogą,
wstrzymaj swoją nogę od ich ścieżki!
16 Gdyż ich nogi biegną do złego,
śpieszą się, aby przelać krew.
17 Lecz na próżno zastawiona jest sieć
na oczach wszelkiego ptactwa.
18 Bo oni czyhają raczej na własną krew,
czatują na własne życie.
19 Taki jest los wszystkich, którzy polują na niegodziwy zysk:
zgubi on tych, których pogoń za nim opanowała.
Zew mądrości
20 Mądrość woła głośno na ulicy,
na placach podnosi swój głos,
21 Woła na rogu ulic pełnych wrzawy,
wygłasza swoje mowy w bramach miasta:
22 Jak długo wy, prostaczkowie, kochać się będziecie w prostactwie,
a wy, szydercy, upodobanie mieć będziecie w szyderstwie,
a wy, głupcy, nienawidzić będziecie poznania?
23 Zwróćcie uwagę na moje ostrzeżenie!
Oto chcę wam wyjawić moje myśli,
obwieścić wam moje słowa.
24 Ponieważ wołałam, a nie chcieliście słuchać,
wyciągałam ręce, a nikt nie zważał,
25 Ponieważ nie poszliście za moją radą
i nie przyjęliście mojego ostrzeżenia,
26 Dlatego i ja śmiać się będę z waszej niedoli,
szydzić będę z was, gdy was ogarnie strach,
27 Gdy padnie na was strach jak burza,
a nieszczęście przyjdzie na was jak wicher,
gdy was ogarnie niedola i utrapienie.
28 Wtedy wzywać mnie będą, lecz ich nie wysłucham,
szukać mnie będą, lecz mnie nie znajdą,
29 Bo nienawidzili poznania
i nie obrali bojaźni Pana,
30 Nie chcieli mojej rady,
gardzili każdym moim ostrzeżeniem.
31 Dlatego muszą spożywać owoc swojego postępowania
i sycić się swoimi radami,
32 Gdyż odstępstwo prostaków zabija ich,
a niefrasobliwość głupców ich gubi.
33 Lecz kto mnie słucha, bezpiecznie mieszkać będzie
i będzie wolny od strachu przed nieszczęściem.