Los człowieka
1 Zastanawiałem się głęboko i badałem, co to znaczy, że ludzie prawi i mądrzy oraz ich czyny są w ręku Boga, podobnie wszelka miłość i nienawiść. Człowiek nie wie, co go spotka w przyszłości.
2 Tak czy inaczej, wszystkich czeka ten sam los: zarówno człowieka prawego, jak i nieprawego; dobrego, który przestrzega czystości, jak i nieczystego; tego, kto składa ofiary, jak i tego, kto ofiar nie składa; człowieka dobrego, jak i grzesznika; tego, kto zwykł przysięgać, jak i tego, kto obawia się przysięgi.
3 Najgorszą rzeczą pod słońcem jest to, że wszystkich spotka ten sam los oraz że w sercu człowieka gnieździ się tyle zła. Póki żyją, głupota wypełnia ich serca, a potem – do zmarłych!
4 Dopóki ktoś należy do grona żyjących, czuje się bezpieczny, lepszy jest bowiem żywy pies od martwego lwa. 5 Żywi wiedzą przynajmniej, że czeka ich śmierć, umarli zaś niczego już nie wiedzą. Nie spotka ich żadna nagroda, gdyż nikt o nich już nie pamięta. 6 Ich miłość, ich nienawiść, ich namiętności – wszystko przepadło. Nigdy nie będzie już dla nich miejsca pośród spraw, które dzieją się pod słońcem.
7 Idź więc, jedz chleb z radością, a wino pij w pogodzie ducha, gdyż Bóg już spojrzał łaskawie na twoje czyny. 8 Chodź zawsze w białych szatach, a wonnego olejku niech nie zabraknie na twojej głowie. 9 Korzystaj z uciech świata razem z kobietą, którą pokochałeś, przez całe twe ulotne życie, którym Bóg obdarzył cię pod słońcem, przez wszystkie twoje ulotne dni. To jest twoja cząstka w życiu i w całym twoim trudzie pod słońcem. 10 Na ile sił ci starczy, dokonaj dzieł, których się podejmiesz, gdyż w otchłani, ku której zmierzasz, nie będzie żadnych działań ani zamysłów, żadnej wiedzy ani mądrości.
11 Widziałem ponadto pod słońcem, że w wyścigach nie wygrywają najszybsi, w bitwie nie zwyciężają najsilniejsi, mędrcom nie zawsze starcza pożywienia, bogactwo nie przypada w udziale roztropnym ani uczonych nie otacza się szacunkiem. O wszystkim decyduje stosowny czas i zbieg okoliczności. 12 Człowiek zaś nie zna nawet swojego czasu! Jak ryba, którą chwyta sieć podstępna, jak ptak, który wpada w pułapkę, tak samo człowiek nagle znajduje się w potrzasku, gdy nieszczęście spadnie na niego znienacka.
Siła i mądrość
13 Widziałem też pod słońcem przykład mądrości, który zrobił na mnie szczególne wrażenie. 14 Na małe miasto, które liczyło niewielu mieszkańców, ruszył zbrojnie potężny władca. Przystąpił do oblężenia, zbudował wielkie machiny oblężnicze. 15 Lecz w mieście znalazł się pewien ubogi mędrzec i to on je uratował dzięki swojej mądrości. Nikt jednak nie zachował pamięci o owym biedaku.
16 Doszedłem więc do wniosku, że mądrość jest lepsza od siły, lecz mądrość ubogiego spotyka się z pogardą, a jego słów nikt nie słucha.
17 Spokojnie wypowiedziane słowa mędrców brzmią silniej niż okrzyki wodza głupców.
18 Mądrość jest skuteczniejsza od oręża, a jeden grzesznik może spowodować wielką klęskę.
1 Отже, розваживши в своєму серці, я дійшов висновку, що праведні та мудрі, разом з усіма своїми вчинками, в Божій руці, – як і їхня любов чи ненависть, – людина нічого не знає, що її чекає.
2 Однаково усім, як і все, визначено долею як праведнику, так і нечестивому; як чистому, так і нечистому; як тому, хто жертвує, так і тому, хто не жертвує; як доброму, так і грішнику; як тому, що присягається, так і тому, хто від присяги утримується.
3 У тому-то й полягає найбільше лихо, яке має місце під сонцем, що однакову долю можуть очікувати всі, – а тому багато людських сердець сповнені злом, і протягом свого життя їхні серця керуються безумством, після чого вони відходять до мертвих.
4 І все ж, хто належить до спільноти живих, у того є надія, бо навіть живому собаці краще, ніж мертвому левові.
5 Адже живі знають, що помруть, а мертві не знають нічого, і вже немає для них жодної частки, оскільки й пам’ять про них забувається.
6 І їхня любов, як і їхня ненависть та їхні ревнощі, – все минулося, і вже ніколи вони не братимуть участі ні в чому, що діється під сонцем.
7 Тому йди, їж із задоволенням свій хліб і пий у доброму настрої своє вино, адже Бог уже благословив твою діяльність.
8 Проте слідкуй, аби завжди твій одяг був білим, а для твоєї голови нехай ніколи не забракне єлею.
9 Насолоджуйся життям з коханою дружиною протягом усього віку твого швидкоплинного життя, яке тобі Бог дав під сонцем, в усі твої скороминучі дні, – адже це твій уділ у житті та в твоєму труді, який ти звершуєш під сонцем.
10 Усе, що тільки зможеш чинити своїми руками, те в міру своїх сил роби, бо в могилі, куди ти підеш, немає ні праці, ні мислення, ні пізнання, ні мудрості…
11 Я знову придивився, і побачив під сонцем таке: не лише найшвидшим дістається нагорода, і не найхоробрішим – перемога; як і хліб – не лише для мудреців, багатство – не лише для розумних, і переваги – не лише для знавців, – адже всі залежні від часу й випадку.
12 Проте людина свого часу не знає. Наче риби, що потрапляють у згубну сітку, і як птахи заплутуються в сильці, так само і люди бувають захоплені злим випадком, який зненацька стається з ними.
Мудрість краща за силу
13 Бачив я під сонцем ще й таку мудрість, яка видалась мені значущою:
14 Було певне маленьке місто, з невеликою кількістю людей, але проти нього виступив великий цар, – влаштував навколо облогу, насипав великий вал.
15 Та знайшовся в ньому вбогий мудрець, який своєю мудрістю врятував місто. Однак пізніше жодна людина з мешканців міста навіть не згадала про цього бідолаху .
16 І тоді я сказав самому собі: Мудрість усе ж таки краща за силу, – проте мудрістю бідного нехтують, і до його слів не прислухаються.
17 Спокійні слова мудрої людини, сказані тихо, чути краще, ніж крик ватажка нерозумних людей.
18 Мудрість навіть краща за військову зброю, але один грішник може зіпсувати багато доброго.