Bogactwo
1 Czuwanie nad bogactwem wyczerpuje ciało,
a troska o nie spędza sen z powiek.
2 Troski czuwania oddalają senność,
a ciężka choroba nie pozwala zasnąć.
3 Utrudził się bogaty, gromadząc majątek,
a gdy odpoczywa, syci się rozkoszami.
4 Utrudził się ubogi, nie mając niczego w życiu,
a gdy odpoczywa, staje się biedakiem.
5 Ten, kto kocha złoto, nie będzie sprawiedliwy,
a kto goni za zyskami – zostanie przez nie oszukany.
6 Złoto doprowadziło wielu do ruiny,
stali się świadkami własnego upadku.
7 Jest drewnianą pułapką dla tych, którzy za nim gonią,
a każdy głupiec daje się w nią schwytać.
8 Szczęśliwy bogacz, który okazał się nienaganny
i nie dał się zwieść pogoni za złotem.
9 Kto to jest? Będziemy go wychwalać,
dokonał bowiem wśród swojego ludu rzeczy niezwykłych.
10 Kto przeszedł taką próbę i pozostał doskonałym?
Taki ma się czym chlubić.
Mógł bowiem, zgrzeszyć, a nie zgrzeszył,
mógł popełnić zło, a zła nie uczynił.
11 Trwałe więc będą jego dobra,
a zgromadzenie będzie wychwalać jego miłosierne czyny.
Uczty
12 Zasiadłeś do wielkiego stołu?
Nie otwieraj przy nim szeroko gardła
i nie mów: Jak wiele jest na nim.
13 Pamiętaj, że złe jest oko zachłanne.
Czy stworzono coś bardziej chciwego niż oko?
Ono przecież łzawi na widok każdej rzeczy.
14 Nie wyciągaj ręki tam, gdzie patrzy ktoś inny,
i nie rozpychaj się, sięgając po półmisek.
15 Staraj się zrozumieć sprawy bliźniego jak własne,
zastanawiaj się nad każdą czynnością.
16 Jedz jak człowiek to, co ci jest podane,
nie mlaskaj, byś nie został znienawidzony.
17 Skończ pierwszy na znak dobrego wychowania,
nie bądź nienasycony, by nikogo nie zgorszyć.
18 A jeśli usiadłeś wśród licznych osób,
to pierwszy przed nimi nie wyciągaj ręki.
19 Jak mało wystarcza człowiekowi powściągliwemu
– nie wzdycha na swoim łóżku.
20 Zdrowy ma sen przy umiarkowanym żołądku,
wstaje rankiem i jest pełen życia.
Bóle zaś, bezsenność, biegunki i kolki
doskwierają człowiekowi nienasyconemu.
21 A jeśliby cię zmuszono do jedzenia,
to wstań, zwymiotuj na stronie, a doznasz ulgi.
22 Posłuchaj mnie, synu, i mną nie pogardzaj,
a na koniec zrozumiesz moje słowa.
We wszystkich swoich czynach bądź powściągliwy,
a nie spotka cię żadna choroba.
23 Chwali się tego, kto urządza wystawne uczty,
a świadectwo jego dobroci jest wiarygodne.
24 O tym, kto skąpi chleba, szemrze miasto,
a świadectwo jego skąpstwa jest dokładne.
Wino
25 Przy winie nie bądź odważny
– ono bowiem zgubiło wielu.
26 Jak piec próbuje stal w wysokiej temperaturze,
tak wino kłótnią sprawdza serca pysznych.
27 Wino jest dla ludzi na równi z życiem,
jeśli je pijesz z umiarem.
Czym jest życie, jeśli brakuje wina?
Przecież zostało stworzone, by cieszyć ludzi.
28 Wesołością serca i radością duszy
jest odrobina wina w odpowiednim czasie.
29 Goryczą duszy jest wino pite w nadmiarze,
tylko rozdrażnia i prowadzi do upadku.
30 Pijaństwo irytuje głupca na jego zgubę,
osłabia siły i ran mu przysparza.
31 Na uczcie z winem nie gań bliźniego,
nie pogardzaj nim, kiedy jest wesoły.
Nie zwracaj się do niego obelżywym słowem
i nie dręcz go, żądając zwrotu należności.
Problems Caused by Money
1 Worrying about money will make you lose weight and lose sleep. 2 Worrying about business will keep you from sleeping just as surely as a serious illness does.
3 Rich people work hard to make a lot of money; then they can sit back and live in luxury. 4 Poor people work hard and have nothing to show for it, and when they rest, they are still poor.
5 No one who loves money can be judged innocent; his efforts to get rich have led him into sin. 6 Many people have been ruined because of money, brought face-to-face with disaster. 7 Money is a trap for those who are fascinated by it, a trap that every fool falls into.
8 A person who gets rich without sinfully chasing after money is fortunate. 9 Do you know anyone like that? If so, we will congratulate him for performing a miracle that no one else has ever been able to do. 10 If anyone has ever passed this test, he can well be proud. Has anyone ever known that he could get away with cheating someone, and not taken advantage of it? 11 If so, he deserves his wealth, and everyone will praise him for his generosity.
Behavior at Dinner Parties
12 When you sit down at a fancy banquet, don't let your mouth hang open, and don't say, “Look at all that food!” 13 It is impolite to have a greedy eye; remember that. Nothing in creation is greedier than the eye; that is why it sheds tears so often. 14 Don't reach out for everything you see, and don't elbow people out of the way to get at the food. 15 Be considerate of the other people at the table and treat them the way you want to be treated. 16 When you get your food, eat it like a human being. Don't smack and slurp; nobody can stand that. 17 It's good manners to be the first to stop eating; stuffing yourself is offensive. 18 If there are many people present, don't try to be the first to be served. 19 A little bit is plenty for anyone with good manners. Besides, you won't be short of breath when you go to bed. 20 People who eat too much get stomach aches and cannot sleep. If you don't overeat, you can get a good night's sleep and wake up early the next morning feeling fine. 21 But if you do get a stomach ache from eating too much, go off and vomit and you will feel better. 22 My child, if you listen to what I am saying and put it into practice, one of these days you will thank me for it. Be moderate in everything you do, and you will never get sick.
23 People appreciate a generous host, and he deserves their praise. 24 But everybody in town will complain about a host who is stingy with food, and their complaints are justified.
25 Don't try to prove your manhood by how much you can drink. Wine has been the ruin of many. 26 An arrogant person's character shows through when he is in a drunken argument, in the same way that iron is tested when it is heated red-hot and then dipped in water. 27 Wine can put new life into you if you drink it in moderation. What would life be like without it? Wine was created to make us happy. 28 If you drink it in moderation and at the right time, it can lift your spirits and make you cheerful, 29 but if you drink when you are angry and upset, it leads to headaches, embarrassment, and disgrace. 30 A drunken fool can lose his temper and hurt himself. His drinking makes him weak and an easy target for angry blows. 31 Never rebuke a person when you have both been drinking. Don't hurt his feelings while he is having a good time. It's not the time to criticize anyone, or to ask him to pay back a debt.