Leniwy
1 Leniwy jest podobny do zabrudzonego kamienia
– każdy zagwiżdże nad jego hańbą.
2 Leniwy jest podobny do gnoju
– każdy, kto go podniesie, otrząśnie rękę.
Zepsute dzieci
3 Wstydem dla ojca jest syn źle wychowany,
córka – przyniesie szkodę.
4 Rozumna córka znajdzie dobrego męża,
a bezwstydna jest dla rodziców utrapieniem.
5 Zuchwała przynosi wstyd ojcu i mężowi
i przez obydwu zostanie wzgardzona.
6 Mowa nie w porę jest jak muzyka podczas żałoby,
rózgi zaś i karcenie to zawsze wyraz mądrości.
Rozum i głupota
9 Nauczać głupca to jakby sklejać skorupy
lub śpiącego z głębokiego snu wyrywać.
10 Opowiadać głupcowi to jakby mówić do drzemiącego,
który na końcu i tak spyta: O co chodzi?
11 Płacz nad zmarłym, gdyż stracił światło,
płacz też nad głupcem, stracił bowiem rozum.
Mniej jednak płacz nad zmarłym, bo znalazł odpoczynek,
natomiast ciężkie życie głupca jest gorsze od śmierci.
12 Żałoba po zmarłym trwa siedem dni,
po głupcu zaś i bezbożnym przez całe życie.
13 Z nierozumnym wiele nie rozmawiaj
i nie chodź do kogoś, komu brak rozsądku.
Wystrzegaj się go, by nie mieć kłopotów, abyś się nie pobrudził, kiedy on się otrząsa.
Odsuń się od niego, a znajdziesz wytchnienie
i nie będziesz się dręczyć jego głupotą.
14 Czy jest coś cięższego od ołowiu?
I jakie jest jego imię, jeśli nie głupiec?
15 Łatwiej dźwigać piasek, sól lub bryłę żelaza,
niż znieść człowieka, któremu brakuje rozsądku.
16 Jak drewniana belka wiążąca budynek,
przy drganiach ziemi się nie rozpada,
tak też i serce wsparte na przemyślanej decyzji,
w żadnym czasie się nie zachwieje.
17 Serce oparte na mądrej myśli,
jest jak gipsowa ozdoba na wygładzonej ścianie.
18 Jak pale osadzone na wysokościach,
które padają pod naporem wichury,
tak też tchórzliwe serce, które tonie w głupich pomysłach,
nie wytrzyma w obliczu jakiegokolwiek strachu.
Przyjaźń
19 Ten, kto uderza w oko, wywoła łzy,
a ten, kto dotyka serca, ujawnia uczucie.
20 Ten, kto kamieniem rzuca w ptaki, spłoszy je,
a ten, kto obraża przyjaciela, zniszczy przyjaźń.
21 Jeżeli wydobyłeś miecz przeciwko przyjacielowi,
nie trać nadziei, możliwy jest bowiem powrót.
22 Jeżeli otworzyłeś usta przeciwko przyjacielowi,
nie bój się, możliwe jest bowiem pojednanie.
Z wyjątkiem obelgi, pychy, zdrady tajemnicy i podstępnego ciosu
– te sprawią, że odejdzie każdy przyjaciel.
23 Zdobądź u bliźniego zaufanie w ubóstwie,
aby wraz z nim cieszyć się w jego dobrobycie.
Bądź z nim w czasie udręki,
byś miał też udział w jego dziedzictwie.
24 Jak para i dym wychodzą z pieca przed ogniem,
tak też i przelew krwi poprzedzają zniewagi.
25 Nie będę się wstydził chronić przyjaciela
i na jego widok nie będę się ukrywał,
26 nawet jeśli przez niego spotka mnie przykrość
– ktokolwiek to usłyszy, będzie się go wystrzegał.
Czujność
27 Kto postawi straż na moich ustach
i przemyślną pieczęć na wargach,
abym nie upadł z ich powodu
i aby mój język mnie nie zgubił?
Laziness and Foolishness
1-2 Lazy people are no better than dung; they are repulsive, and no one wants to get near them.
3 It is a disgrace to a father to have an undisciplined child, especially if it is a daughter. 4 A sensible daughter will get a husband, but a shameless daughter brings her father grief. 5 A girl with no sense of propriety will disgrace both her husband and her father; neither will have any respect for her.
6 Lecturing your children can sometimes be as out of place as singing to people in mourning, but a whipping is a wise choice of discipline at any time.
7 Trying to teach a fool is like gluing a broken pot back together, like waking someone out of a deep sleep. 8 Explaining something to a fool is like explaining it to a sleepy person; when you have finished, he'll say, “What was that again?”
11 We mourn for the dead because they have no access to light. We ought to mourn for fools, because they have no access to intelligence. In fact, we should go into deeper mourning for fools, because the life they lead is worse than death. The dead are at least at rest. 12 For seven days we mourn the dead, but a foolish or ungodly person causes a lifetime of grief.
13 Don't visit stupid people or spend a lot of time talking with them. Avoid them; then they can't contaminate you, and you can live in peace without being troubled or worn down by their foolishness. 14 Such people are a heavier burden to bear than lead; and the only word that fits them is “fools.” 15 It is easier to carry a load of sand, salt, and iron than to put up with a stupid person.
16 A wooden beam can be put into a building so firmly that an earthquake cannot shake it loose; a person can be trained to use reason and good sense so well that he keeps his head when a crisis comes. 17 A mind that thinks things through intelligently is like a firm wall, finely decorated. 18 Small stones on top of a wall will not stay put when the wind blows, and a person whose stupid ideas have made him timid will not be able to stand up to frightening situations.
Friendship
19 If you stick something in your eye, tears will flow; and if you hurt a person deeply, you will discover his true feelings. 20 If you throw rocks at birds, you will scare them away; and if you insult a friend, you will break up the friendship. 21-22 Even if you have a violent argument with a friend, and speak sharply, all is not lost. You can still make up with him. But any friend will leave you if you insult him, if you are arrogant, if you reveal his secrets, or if you turn on him unexpectedly.
23 Gain the confidence of your neighbor if he is poor; then you can share his happiness if he becomes successful. Stand by him when he is in trouble if you want to share with him when better times come his way.
24 Fumes and smoke appear before the flames do; insults come before violence.
25 I will never be afraid to protect a friend, and I will never turn a friend away if he needs me. 26 If I suffer because of him, everyone who learns of it will be on guard against him.
A Prayer for Help against Sin
27 I wish that a guard could be placed at my mouth, that my lips could be wisely sealed. It would keep me from making mistakes and prevent me from destroying myself with my own tongue!