Mattatiasz i jego synowie
1 W tych dniach powstał Mattatiasz, syn Jana, który był synem Symeona, kapłan spośród synów Joariba, z Jeruzalem i osiedlił się w Modin. 2 Miał pięciu synów: Jana, zwanego Gaddi, 3 Szymona, zwanego Tassi, 4 Judę, zwanego Machabeusz, 5 Eleazara, zwanego Auaran, i Jonatana, zwanego Apfus. 6 Doświadczył on bluźnierstw szerzących się w Judzie i Jeruzalem 7 i powiedział:
Biada mi, czy po to się urodziłem,
aby patrzeć na ucisk mojego ludu i na ucisk Świętego Miasta?
Siedzieć tam, podczas gdy ono
zostało oddane w ręce nieprzyjaciół,
a świętość w ręce obcych?
8 Jego świątynia stała się jak mężczyzna bez czci,
9 naczynia jego chwały zostały zabrane jako łupy,
dzieci zostały zamordowane na jego placach,
młodzieńcy – mieczem wroga.
10 Jaki to naród nie odziedziczył jego królestwa
i nie zawładnął jego łupami?
11 Cała jego ozdoba została zagrabiona
– zamiast być wolnym, stało się niewolnikiem.
12 I oto nasza świątynia, nasza piękność i nasza chwała,
została zamieniona w pustynię i zbezcześcili ją poganie.
13 Po co jeszcze żyjemy?
14 Mattatiasz i jego synowie rozdarli więc szaty, nałożyli wory pokutne i bardzo płakali.
Początek powstania
15 Do miasta Modin przybyli urzędnicy królewscy, którzy przymuszali do odstępstwa polegającego na uczestniczeniu w składaniu ofiary. 16 Wtedy przystało do nich wielu Izraelitów. Mattatiasz zaś i jego synowie zebrali się razem. 17 Gdy zabrali głos ludzie króla, powiedzieli do Mattatiasza: Jesteś zwierzchnikiem, sławnym i wielkim w tym mieście, wspieranym przez synów i braci. 18 Podejdź więc pierwszy i wykonaj zarządzenie króla, jak to uczyniły wszystkie narody, Judejczycy i ci, którzy pozostali w Jeruzalem, a będziecie, ty i twoi synowie, przyjaciółmi króla. Ty i twoi synowie zostaniecie uhonorowani srebrem, złotem i licznymi prezentami. 19 Mattatiasz odpowiedział donośnym głosem: Nawet jeśli wszystkie narody, które znajdują się pod panowaniem króla, są mu posłuszne i wszystkie odchodzą od kultu swoich przodków, i zgadzają się z jego nakazami, 20 to jednak ja, moi synowie i moi bracia, będziemy postępować zgodnie z Przymierzem naszych ojców. 21 Niech nas Bóg zachowa od porzucenia Prawa i przykazań. 22 Nie będziemy słuchać nakazów króla i nie odstąpimy od naszego kultu ani na prawo, ani na lewo.
23 Gdy skończył mówić te słowa, na oczach wszystkich podszedł pewien Żyd, aby zgodnie z postanowieniem króla złożyć ofiarę na ołtarzu w Modin. 24 Kiedy Mattatiasz to zobaczył, zapłonął gorliwością, zadrżały jego nerki, uniósł się słusznym gniewem, podbiegł i zabił go przy ołtarzu. 25 W tym czasie zabił także urzędnika królewskiego, który nakazywał składać ofiary, oraz zburzył ołtarz. 26 Zapłonął gorliwością o Prawo. Uczynił podobnie jak Pinchas Zambriemu, synowi Saloma. 27 Mattatiasz zawołał też w mieście donośnym głosem: Każdy, kto płonie gorliwością o Prawo i zachowuje Przymierze, niech idzie za mną. 28 Następnie on i jego synowie uciekli w góry, a w mieście pozostawili wszystko, co posiadali.
Pierwszy opór
29 Wówczas wielu szukających tego, co sprawiedliwe i słuszne zeszło na pustynię, aby tam zamieszkać. 30 Osiedlili się tam oni, ich synowie, ich żony i ich stada, ponieważ zaciążyły nad nimi nieszczęścia. 31 Ludziom króla i wojskom, które przebywały w Jeruzalem, Mieście Dawida, doniesiono, że ludzie, którzy odrzucili nakazy króla, zeszli do jaskiń na pustyni. 32 Wielu więc rzuciło się za nimi w pogoń, dopędziło ich, zajęło pozycję naprzeciw nich i stanęło do walki z nimi w dzień szabatu. 33 Powiedzieli do nich: A teraz dosyć! Wyjdźcie i wypełnijcie nakaz króla, a będziecie żyli! 34 Odpowiedzieli: Nie wyjdziemy i nie spełnimy nakazu króla – nie zbezcześcimy dnia szabatu. 35 Wyruszyli więc do walki z nimi. 36 Oni zaś nie odpowiedzieli im – ani nie rzucili w nich kamieniem, ani nie zabarykadowali jaskiń. 37 Mówili jedynie: Zgińmy wszyscy z czystym sumieniem. Niebo i ziemia świadczy, że mordujecie nas niesprawiedliwie. 38 Natarli jednak na nich, walcząc w szabat, i zginęli oni, ich żony, ich dzieci i ich stada, około tysiąca istnień ludzkich.
Stronnictwo Mattatiasza rośnie w siłę
39 Kiedy dowiedział się o tym Mattatiasz i jego przyjaciele, bardzo zasmucili się z ich powodu. 40 Mówił jeden do drugiego: Gdybyśmy wszyscy tak postąpili, jak uczynili nasi bracia, i nie walczyli przeciwko poganom o nasze życie i nasze prawa, wówczas szybko zgładziliby nas z ziemi. 41 Postanowili więc tego dnia: Jeśli jakikolwiek człowiek wystąpi przeciwko nam na wojnę w dzień szabatu, to będziemy walczyć przeciwko niemu i nie zginiemy wszyscy, tak jak zginęli nasi bracia w jaskiniach.
42 Wówczas dołączyła do nich grupa bardzo silnych asydejczyków z Izraela, z których każdy był dobrowolnie poświęcony Prawu. 43 Ci wszyscy, którzy uciekali od zła, przyłączyli się do nich i stali się dla nich podporą. 44 Stworzyli wojsko i w swoim oburzeniu uderzyli na grzeszników, w swoim gniewie – na ludzi nieprawych. Pozostali uciekli do obcych narodów, aby ocaleć. 45 Mattatiasz i jego przyjaciele krążyli wokół i burzyli ołtarze, 46 obrzezywali przemocą nieobrzezane dzieci, które znaleźli w granicach Izraela, 47 ścigali synów pychy, a szczęście sprzyjało ich postępowaniu. 48 Bronili Prawa przed potęgą pogan i królów – nie dali panować grzesznikowi.
Testament i śmierć Mattatiasza
49 Gdy zbliżyły się dni śmierci Mattatiasza, powiedział on do swoich synów:
Teraz triumfuje pycha i kara,
czas zagłady i straszliwy gniew.
50 Teraz, dzieci, gorliwie przestrzegajcie Prawa
i oddajcie wasze życie za Przymierze waszych ojców.
51 Pamiętajcie o dziełach ojców, których dokonali w swoich pokoleniach,
a zyskacie wielką chwałę i wieczne imię.
52 Czy Abraham nie okazał się wierny w czasie próby
i czy nie zostało mu to poczytane za sprawiedliwość?
53 Józef w czasie swojego ucisku zachował przykazanie
i został panem Egiptu.
54 Pinchas, nasz ojciec, za wielką gorliwość
otrzymał obietnicę wiecznego kapłaństwa.
55 Jozue za wypełnienie nakazu
stał się sędzią w Izraelu.
56 Kaleb za złożenie świadectwa na zgromadzeniu
otrzymał ziemię w dziedzictwo.
57 Dawid za swoje miłosierdzie
odziedziczył tron królewski na wieki.
58 Eliasz za wielką gorliwość dla Prawa
został uniesiony do nieba.
59 Ananiasz, Azariasz i Miszael dzięki wierze
zostali ocaleni z płomienia.
60 Daniel za swoją prawość
został wyrwany z paszczy lwów.
61 Tak więc zważcie, że z pokolenia na pokolenie nie osłabną ci wszyscy, którzy w Nim pokładali nadzieję.
62 Nie bójcie się słów człowieka grzesznego,
gdyż jego chwała zmieni się w nawóz i robaki.
63 Dzisiaj zostanie wywyższony, jutro się go już nie znajdzie,
bo powrócił do swojego prochu i jego zamysł zaginie.
64 Synowie, bądźcie mężni i trzymajcie się mocno Prawa,
gdyż dzięki niemu doznacie chwały.
65 Oto Szymon, wasz brat. Wiem, że jest człowiekiem roztropnym, jego słuchajcie po wszystkie dni, on będzie waszym ojcem. 66 Juda Machabeusz zaś, od młodości wyróżniający się siłą, on będzie wodzem waszego wojska i będzie toczył wojnę z ludami. 67 Przyłączcie więc do siebie wszystkich, którzy wypełniają Prawo, i pomścijcie wasz lud. 68 Odpłaćcie poganom za zło i przestrzegajcie nakazów Prawa. 69 Następnie pobłogosławił ich i został przyłączony do swoich przodków. 70 Umarł w roku sto czterdziestym szóstym i został pogrzebany w grobach swoich przodków w Modin, a cały Izrael bardzo go opłakiwał.
The Faithfulness of Mattathias
1 During that time, a priest of the Jehoiarib family named Mattathias, who was the son of John and the grandson of Simeon, moved from Jerusalem and settled in Modein. 2 Mattathias had five sons: John (also called Gaddi), 3 Simon (also called Thassi), 4 Judas (also called Maccabeus), 5 Eleazar (also called Avaran), and Jonathan (also called Apphus).
6 When Mattathias saw all the sins that were being committed in Judea and Jerusalem, 7 he said:
“Why was I born to see these terrible things,
the ruin of my people and of the holy city?
Must I sit here helpless
while the city is surrendered to enemies
and the Temple falls into the hands of foreigners?
8 The Temple is like someone without honor.
9 Its splendid furnishings
have been carried away as loot.
Our children have been killed in the streets,
and our young men by the sword of the enemy.
10 Every nation in the world has occupied the city
and robbed her of her possessions.
11 All her ornaments have been stripped away;
she is now a slave, no longer free.
12 Look at our Temple, profaned by the Gentiles,
emptied of all its splendor.
13 Why should we go on living?”
14 In their grief, Mattathias and his sons tore their clothes, put on sackcloth, and continued in deep mourning.
15 Then the king's officials, who were forcing the people to turn from God, came to the town of Modein to force the people there to offer pagan sacrifices. 16 Many of the Israelites came to meet them, including Mattathias and his sons. 17 The king's officials said to Mattathias, “You are a respected leader in this town, and you have the support of your sons and relatives. 18 Why not be the first one here to do what the king has commanded? All the Gentiles, the people of Judea, and all the people left in Jerusalem have already done so. If you do, you and your sons will be honored with the title of ‘Friends of the King,’ and you will be rewarded with silver and gold and many gifts.”
19 Mattathias answered in a loud voice, “I don't care if every Gentile in this empire has obeyed the king and yielded to the command to abandon the religion of his ancestors. 20 My children, my relatives, and I will continue to keep the covenant that God made with our ancestors. 21 With God's help we will never abandon his Law or disobey his commands. 22 We will not obey the king's decree, and we will not change our way of worship in the least.”
23 Just as he finished speaking, one of the men from Modein decided to obey the king's decree and stepped out in front of everyone to offer a pagan sacrifice on the altar that stood there. 24 When Mattathias saw him, he became angry enough to do what had to be done. Shaking with rage, he ran forward and killed the man right there on the altar. 25 He also killed the royal official who was forcing the people to sacrifice, and then he tore down the altar. 26 In this way Mattathias showed his deep devotion for the Law, just as Phinehas had done when he killed Zimri son of Salu.
The Guerrilla Warfare of Mattathias
27 Then Mattathias went through the town shouting, “Everyone who is faithful to God's covenant and obeys his Law, follow me!” 28 With this, he and his sons fled to the mountains, leaving behind all they owned.
29-30 At that time also many of the Israelites who were seeking to be right with God through obedience to the Law went out to live in the wilderness, taking their children, their wives, and their livestock with them, because of the terrible oppression they were suffering. 31 The report soon reached the king's officials and the soldiers in the fort at Jerusalem that some men who had defied the king's command had gone into hiding in the wilderness. 32 A large force of soldiers pursued them, caught up with them, set up camp opposite them, and prepared to attack them on the Sabbath. 33 “There is still time,” they shouted out to the Jews. “Come out and obey the king's command, and we will spare your lives.”
34 “We will not come out,” they answered. “We will not obey the king's command, and we will not profane the Sabbath.”
35 The soldiers attacked them immediately, 36 but the Jews did nothing to resist; they did not even throw stones or block the entrances to the caves where they were hiding. 37 They said, “We will all die with a clear conscience. Let heaven and earth bear witness that you are slaughtering us unjustly.” 38 So the enemy attacked them on the Sabbath and killed the men, their wives, their children, and their livestock. A thousand people died.
39 When Mattathias and his friends heard the news about this, they were greatly saddened 40 and said to one another, “If all of us do as these other Jews have done and refuse to fight the Gentiles to defend our lives and our religion, we will soon be wiped off the face of the earth.” 41 On that day they decided that if anyone attacked them on the Sabbath, they would defend themselves, so that they would not all die as other Jews had died in the caves.
42 Then Mattathias and his friends were joined by a group of devout and patriotic Jews, the strongest and bravest men in Israel, who had all volunteered to defend the Law. 43 In addition, everyone who was fleeing from the persecution joined them and strengthened their forces. 44 Now that they had an army, they gave vent to their anger by attacking the renegade Jews. Those who escaped were forced to flee to the Gentiles for safety. 45 Mattathias and his friends went everywhere tearing down pagan altars 46 and circumcising by force every uncircumcised boy they found within the borders of Israel. 47 They were also successful in hunting down the arrogant Gentile officials. 48 They rescued the Law of Moses from the Gentiles and their kings and broke the power of the wicked King Antiochus.
The Death of Mattathias
49 When the time came for Mattathias to die, he said to his sons, “These are times of violence and distress. Arrogant people are in control and have made us an object of ridicule. 50 But you, my sons, must be devoted to the Law and ready to die to defend God's covenant with our ancestors. 51 Remember what our ancestors did and how much they accomplished in their day. Follow their example, and you will be rewarded with great glory and undying fame. 52 Remember how Abraham put his trust in the Lord when he was tested and how the Lord was pleased with him and accepted him. 53 Joseph, in his time of trouble, obeyed God's commands and became ruler over the land of Egypt. 54 Phinehas, our ancestor, because of his burning devotion, was given the promise that his descendants would always be priests. 55 Joshua was made a judge in Israel because he obeyed the command of Moses. 56 Caleb brought back a good report to the community and was given a part of the land as a reward. 57 David was made king and was given the promise that his descendants would always be kings because of his steadfast loyalty to God. 58 Elijah, because of his great devotion to the Law, was taken up into heaven. 59 Hananiah, Azariah, and Mishael were saved from the flames because they had faith. 60 Daniel was a man of integrity, and the Lord rescued him from the mouth of the lions. 61 Take each of these ancestors of ours as an example, and you will realize that no one who puts his trust in the Lord will ever lack strength. 62 Don't be afraid of the threats of a wicked man. Remember that he will die and all his splendor will end with worms feeding on his decaying body. 63 Today he may be highly honored, but tomorrow he will disappear; his body will return to the earth and his scheming will come to an end. 64 But you, my sons, be strong and courageous in defending the Law, because it is through the Law that you will earn great glory.
65 “Your brother Simon is wise, so always listen to him as you would to me. 66 Judas Maccabeus has been strong all his life; he will be your commander and will lead you in battle against the enemy. 67 Call everyone who obeys God's Law to rally around you; then avenge the wrongs done to your people. 68 Pay back the Gentiles for what they have done, and always obey the Law and its commands.”
69 Then Mattathias gave them his blessing and died. 70 He was buried in the family tomb at Modein, and all the people of Israel went into deep mourning for him. This happened in the year 146.